İstanbul’daki 6,2’lik sarsıntı raporu: “Fayın büyük kısmı yerinde duruyor”

İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Maden Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Mustafa Kumral uyumunda, Prof. Dr. Cenk Yaltırak, Prof. Dr. Seda Yolsal Çevikbilen, Doç. Dr. Tuna Eken, Prof. Dr. Hülya Kurt, Doç. Dr. Beyza Taşkın ve Dr. Murat Şahin’in yer aldığı Afet İdaresi Uygulama ve Araştırma Merkezi (MATAM) Kümesi tarafından “23 Nisan 2025 Orta Marmara Sırtı Sarsıntısı (Mw 6,2: 12.49 – 26 km Silivri Güneyi)” başlıklı ön rapor hazırlandı.

Rapora nazaran, Marmara Denizi’nin orta bölümünde yer alan Orta Marmara Sırtı’nda yerin 13 kilometre derinliğinde meydana gelen sarsıntı yaklaşık 13 saniye sürdü.

291’İN ÜZERİNDE ARTÇI SARSINTI KAYDEDİLDİ

Deprem, 26 Eylül 2019’da yaşanan 5,8 büyüklüğündeki Silivri zelzelesinin yaklaşık 5 kilometre güneyinde gerçekleşirken, 25 Nisan prestijiyle bölgede 291’in üzerinde artçı sarsıntı kaydedildi.

ARTÇI ZELZELELER, ANA FAYIN KUZEYİNDE YOĞUNLAŞTI

Rapora nazaran artçı sarsıntılar, yaklaşık 40 kilometre uzunluğunda ve 12 kilometre genişliğinde bir alanda, ana fayın kuzeyinde ağırlaştı.
Bu sarsıntılar bilhassa Kumburgaz Havzası ve kuzey bloktaki ikincil fay sınırlarında kümelendi. Kimi artçılar 30 kilometre derinliğe kadar ulaştı.

DEPREMİN LOKASYONU ORTASINDA AHENK BULUNDU

Depremin meydana geldiği bölgenin, en son Mayıs 1766’da sarsıntı üreten Doğu Sırt Kuzey Segmenti (Kumburgaz Fayı) ile Silivri Sırt Güney Hudut Fayı ortasında yer aldığı söz edilirken, 2019’daki Silivri sarsıntıları sonrasında bölgede gözlenen tansiyon değişimi ile 2025’teki zelzelenin lokasyonu ortasında ahenk bulunduğu vurgulandı.

SİSMİK TANSİYONUN YÜZDE 12’Sİ BOŞALDI

Yapılan hesaplamalarda, 1766’dan bu yana biriken sismik tansiyonun yaklaşık yüzde 12’sinin bu sarsıntıyla boşaldığı değerlendirildi.

ANA ŞOK, 30 SANTİMETRELİK YER DEĞİŞTİRMEYLE OLDU

Rapora nazaran, ana şokun yaklaşık 20×12 kilometrelik bir alanda 30 santimetrelik yer değiştirmeyle meydana geldiği belirlendi.

Ulusal ve memleketler arası müşahede kuruluşları, zelzelenin sağ yanal doğrultulu faylanma karakteri taşıdığını bildirdi.

EN YÜKSEK İVME BEDELİ KÜÇÜKÇEKMECE’DE ÖLÇÜLDÜ

Öte yandan akademisyenlerin hazırladığı ön raporda, sarsıntının ivme bedeline ait bulgulara da yer verildi.

Depremin hissedildiği Marmara Bölgesi’ndeki tüm vilayet ve ilçelerin yer aldığı tabloda, en yüksek ivme kıymeti İstanbul’un Küçükçekmece ilçesinde ölçüldü.

Küçükçekmece’yi, Eyüp, Marmara Ereğlisi ve Avcılar takip etti.

Deprem merkezinden 200 kilometre yarıçaplı alanda ölçülen en yüksek yer ivmesi, merkez üssüne yaklaşık 50 kilometre uzaklıktaki İstanbul Küçükçekmece’de kuzey-güney tarafında 0,2 g olarak kaydedildi.

Diğer yüksek ivme pahaları ise Sazlıbosna Barajı’nda 0,16 g, Marmara Ereğlisi kıyısında 0,1 g ve Arnavutköy’de 0,1 g ölçüldü.

Raporda, ivme bedellerinin sırf uzaklıkla değil, taban özellikleri, topoğrafya ve jeolojik yapı ile de ilişkili olduğu, mevcut azalım münasebetleriyle ölçülen pahalar ortasındaki ahengin yüzde 65’in altında kaldığı, bu nedenle yeni kuşak dinamik azalım modellerine gereksinim duyulduğu değerlendirmeleri yer aldı.

KUMBURGAZ FAYININ 0,3 METRESİ BU ZELZELEYLE BOŞALDI

Kumburgaz Fayı’na ait tahlillerde, 1766’dan bu yana bölgede biriken 3,7 metrelik atımın sadece 0,3 metresinin bu sarsıntıyla boşaldığına vurgu yapıldı.

GERİLİM, ORTA MARMARA ÇUKURUNDA YOĞUNLAŞTI

Ön raporda, ana şok ve artçıların dağılımının fay düzleminde dar bir alanla hudutlu kaldığı, buna karşılık gerilmenin Orta Marmara Çukuru tarafında ağırlaştığı tespitine yer verildi.

“FAYIN BÜYÜK BİR KISMI DURUYOR”

MATAM Müdürü Prof. Dr. Cenk Yaltırak, son depremin Marmara Denizi içerisindeki Kumburgaz segmentinin sırf 20 kilometrelik kısmında gerçekleştiğini söyledi.

Kumburgaz segmentinin tamamının 80 kilometre uzunluğunda olduğunu belirten Yaltırak, “Fayın sırf küçük kısmında yaklaşık 30 santimetrelik bir hareket yaşandı. Halbuki tıpkı bölgede 3,7 metrelik bir tansiyon birikmiş durumda. Bu, büyük sarsıntının habercisi değil fakat ‘Stres boşaldı.’ demek de yanlış. Fayın büyük kısmı yerinde duruyor.” dedi.
Yaltırak, tarihî örneklerden yola çıkarak çoklu kırılmaların giderek daha anlaşılır hale geldiğini anlatarak, “1999 İzmit zelzelesi örneğinde olduğu üzere tek bir sarsıntı değil, üç başka fayın birebir anda kırılmasıyla oluşan bir dizi sarsıntı yaşadık. Birinci büyüklük ölçümleri 7,4’tü fakat moment hesapları 7,5’i buldu. Üstelik o gün Düzce kırılmadı, o da bir ay sonra kırıldı. Şayet tıpkı gün kırılmış olsaydı, bugün yaşadığımız yıkım çok daha büyük olurdu.” diye konuştu.

Bu cins ardışık kırılmaların Şubat 2023 Kahramanmaraş sarsıntılarında de görüldüğünü aktaran Yaltırak, Anadolu’da büyük sarsıntıların tekil değil, zincirleme olduğunu, bunun da zelzelenin büyüklüğünü artırdığını, yani farklı segmentlerin art geriye kırıldığı bir senaryonun “en makûs senaryo” olarak kabul edilmesi gerektiğini kaydetti.

“GERÇEK MÜHENDİSLİK HESABIYLA ORTAYA KONULDU”

Prof. Dr. Yaltırak, Marmara için sıkça anılan 7,8 büyüklüğündeki sarsıntı senaryosunun dehşet yaratmak hedefiyle değil, gerçek mühendislik hesabıyla ortaya konulduğuna dikkati çekti.

7,8 büyüklüğündeki zelzelesi kendilerinin uydurmadığını vurgulayan Yaltırak, “Bu sayı, bilimsel olarak yapılmış doktora çalışmalarıyla, moment hesaplarıyla, fay uzunluklarıyla hesaplandı. Yani bu sayının gerisinde önemli bir akademik emek, yüzlerce uzmanın çalışması var. Mühendis olarak görevimiz, toplumun karşı karşıya kalabileceği en büyük riski tanımlamaktır.” dedi.

Depreme karşı tedbir almanın değerine işaret eden Yaltırak, “Bir kova düşünün, dört gözlü. Bu kovanın içi doluysa, dört kesim da bir anda boşalabilir. Ya hepsi boşalırsa, biz ona nazaran tedbir almazsak ne olur? Bir segment kırılırsa 7,1 olur, oburu de kırılırsa 7,4, üçü kırılırsa 7,6, dördü kırılırsa 7,8. Şayet siz 7,1’e nazaran kentlerinizi tasarlarsanız, 7,8 olursa ölürsünüz lakin 7,8’e nazaran hazırlarsanız, 7,1 olursa bir şey olmaz. Bu kadar kolay. Toplumun bunu anlaması lazım.” diye konuştu.

“İNSANLAR DUYMAK İSTEDİĞİNİ DİNLİYOR”

Toplumun zelzelelerle ilgili yanlış algılarla hareket ettiğine değinen Yaltırak, kendilerinin hakikat bilgiyi sunmaya çalıştığını vurguladı.
Prof. Dr. Yaltırak, sözlerini şöyle tamamladı:

“Ama beşerler duymak istediklerini dinliyor. Bu, bilimden uzaklaşma hali. Beşerler gerçekleri konuşanlara değil, kendilerini rahatlatanlara inanıyor lakin gerçek şu ki tabiatın keyfi yok. Unutuldukça zelzele hatırlatıyor kendini. ‘Yarın Marmara’da 6,5 büyüklüğünde bir sarsıntı olmayacak.’ diyemem. Olursa da bilmiş olmam. Bu bir iddia değil, bir risk idaresi sıkıntısıdır. Bizim vazifemiz, en büyük riski tanımlayıp buna karşı kentsel dönüşüm planlamak, afet senaryosu üretmek.”